Bài dự thi: GIA ĐÌNH CỦA TÔI 2021 – Cây muỗm già trên nương!

…tôi sẽ kể cho con cháu tôi nghe về cái chum bạc như là một huyền thoại. Huyền thoại thì phải luôn giữ cho lành. Cứ để rễ cây muỗm ôm lấy cái chum đi qua nắng mưa gió bão, đi qua những đời người. Để cái chum bạc cũng như một lời nhắc của ông tôi trở thành bất tử. Để con cháu sau này biết quý những giọt mồ hôi…

Cái nương cách nhà chỉ bằng một chặng bay của đôi chim sẻ. Đôi chim sẻ mỗi sớm bay xuống sân nhà tôi nhặt vội vàng vài hạt thóc, vụn ngô rồi lại bay vù về cái tổ trên cây muỗm giữa nương nhà. Bố mẹ tôi mỗi sớm đều lên nương để chiều tối mịt gùi những gùi ngô chĩu nặng trở về

Khi những vạt nắng cuối cùng trốn vào sau lưng núi là anh em tôi lại ra ngồi ngoài sàn hay trên những bậc cầu thang ngóng bố mẹ về. Nương rộng mênh mông mà bố mẹ thì nhỏ, nhỏ như hai chú ong nâu đang đậu trên bông hoa khổng lồ tìm mật. Bố mẹ tôi cũng đang tìm mật. Tìm mật trong đất bạc, đá gầy để nuôi lớn chúng tôi.

Khi anh em tôi đứa lên lớp hai, đứa vào lớp một thì một buổi bố bảo cho anh em tôi đi làm nương cùng bố mẹ. Mẹ thương chúng tôi còn bé nên không muốn cho đi làm. Nhưng bố đã quyết thì không thay đổi. Bố làm cho mỗi đứa một cái cuốc chỉ bé như bàn chân xù xì và chai sần của bố. Bố bảo bố không muốn các con phải cúi mặt xuống đất cả đời như bố mẹ. Nhưng muốn sau này không phải làm nương thì bây giờ phải phải biết làm nương cái đã.

Buổi đầu đi làm vừa hào hứng vừa thích thú. Nhưng hào hứng nhiều thì chán cũng nhanh. Chúng tôi trốn việc chạy khắp nương vồ bắt những con cào cào cồ cộ đem vào dưới gốc cây muỗm đốt lửa nướng ăn. Làn khói có vị thơm ngậy của cào cào nướng bay lên khiến những quả muỗm non cay mắt. Cơn gió chiều như thương tình ào đến thổi tạt khói bay đi. Khói bay đi mà vị thơm róm rém béo ngậy cứ vẫn vương ở lại. Và đi theo chúng tôi cả một tuổi thơ nghèo.

Ăn hết những chú cào cào nướng béo mẫm căng tròn, chúng tôi lại kiếm một cây tre dài đập những chùm muỗm non xuống ăn. Mẹ chạy vội lại, nhìn những quả muỗm xanh rơi trên đất, mẹ kêu lên xót xa. Quả muỗm xanh vừa chua lại chát. Hái quả chát bây giờ thì sau này lấy đâu quả chín ngọt mà ăn. Rồi mẹ lấy cây tre vạch ra nương thành từng ô vuông to, mẹ chia cho mỗi đứa một ô bảo bao giờ cuốc xong mới được nghỉ.

Khi những cây ngô lên cao đến đầu gối cũng là lúc chúng tôi được nghỉ hè. Ngày ngày chúng tôi lên nương rẫy cỏ ngô cùng bố mẹ. Cây muỗm cũng đã bắt đầu chín, từng chùm quả sai lúc lỉu đung đưa, thỉnh thoảng một cơn gió ngang qua khe khẽ lay cành khiến những quả chín rụng lộp bộp xuống gốc. Những quả muỗm chín cây vỏ còn màu xanh, chỉ hơi phơn phớt vàng nơi đầu cuống. Nhặt lên cắn một miếng, ruột trái muỗm vàng óng, nhóng nhánh như mật ong. Trái muỗm chín cây vừa thơm vừa ngọt, vị ngọt thơm ùa vào trong cả những giấc mơ. Những giấc mơ cho mình đôi cánh để tự bay lên hái những trái muỗm và bay thật xa đến nỗi không thấy cây muỗm đâu nữa, chỉ còn thấy mùi thơm bay ra từ quả chín. Hương thơm trái muỗm chín cũng có màu vàng óng ả nâng chúng tôi lên cao, cao mãi…

Chúng tôi đã đi qua bao mùa hè háo hức, đi qua bao mùa muỗm trĩu cành. Cây muỗm cứ già đi để cho trái được chín đủ thơm, đủ ngọt. Mảnh nương cứ xói trôi dần lớp đất màu mỡ sau mỗi cơn mưa, làm trơ những tảng đá tai mèo. Đá gầy gò như những gồ xương núi nhưng vẫn chắt chiu nuôi cây ngô xanh tốt để cho bắp mẩy mỗi mùa. Cho dù những ếp ngô bố gùi về ngày một vơi đi.

Chúng tôi đi học xa rồi cũng ít về…

Bây giờ thì bố đã đi xa. Mẹ tôi già xọm, yếu hẳn sau ngày bố ra đi. Đôi chân mẹ gầy như cành muỗm già. Mẹ không còn lên nương được nữa.

Những ngày nghỉ cuối tuần, vợ chồng tôi vẫn tranh thủ vác cuốc lên nương cuốc đất trồng ngô lấy cái ăn thêm con gà con lợn. Lên nương để mảnh đất ông bà khai phá không bị biến thành đồi hoang cỏ dại, và lên nương còn để chăm nom, gìn giữ cây muỗm già…

Cây muỗm giờ đã thành cổ thụ. Vỏ cây nhăn nheo xù xì những u, những hốc. Chỉ tán lá là vẫn luôn xanh tốt và năm nào cũng sai trĩu quả. Giờ đây, cây muỗm không chỉ là nơi lưu giữ một tuổi thơ đẹp của anh em tôi, nó còn là một cái cây thiêng liêng. Là một lời nhắc, lời răn, một bài học thâm trầm sâu sắc nằm sâu dưới đất, trong lòng gốc cây mà trước khi nhắm mắt, bố tôi đã nói về cái bí mật thiêng liêng ấy.

Người Thái quê tôi từ lâu đã có phong tục chôn giấu tiền bạc nhờ đất trời giữ hộ. Dù nhà giàu hay nghèo thì cũng phải để dành ra được ít của cải cất đi. Làm được một đồng thì chỉ tiêu một nửa, làm được ba đồng phải cất đi hai. Những giọt mồ hôi rơi xuống để những đồng bạc giành dụm trong chum đầy lên mỗi ngày. Đầy chum bạc thì chọn ngày tốt đem chôn xuống một nơi bí mật, trồng cái cây lên đánh dấu. Bạc cất đi sau này cho con cho cháu, để tự lo cho tuổi già và để dạy con cháu không được bỏ cái đức tính tiết kiệm, cần cù. Bụng đói cũng không vét sạch chõ xôi, khát đến đâu cũng đừng dốc chai ngửa cổ.

Ông bà nội tôi nghèo đến nỗi mỗi một năm chỉ được no ngày cơm mới, nhưng vẫn vượt qua được cái đói, cái rách để giữ tròn cái tục đẹp của người xưa. Mỗi lần bán được con gà, con lợn, ông bà lại dành được một vài đồng. Thế mà rồi cũng đầy chum nhỏ. Ông đem chôn ở cái nương nhà, trồng lên cây muỗm mà nhớ nơi cất giấu. Chum bạc ấy, khi mất, ông bà để lại cho bố tôi.

Bố bảo đời bố cái khó cũng không chịu bỏ đi, nhưng chưa bao giờ bố nghĩ đến chum bạc. Để lấy được chum bạc thì phải phá bỏ cái cây. Cái cây phá đi thì có thể trồng lại cây khác. Nhưng chum bạc là mồ hôi nước mắt của ông bà. Muốn vượt qua cái nghèo, cái đói mà không phải bằng mồ hôi nước mắt của chính mình thì chẳng bao giờ hết khổ. Cái chum bạc ấy, bố để lại cho tôi.

Sau này tôi sẽ kể cho con cháu tôi nghe về cái chum bạc như là một huyền thoại. Huyền thoại thì phải luôn giữ cho lành. Cứ để rễ cây muỗm ôm lấy cái chum đi qua nắng mưa gió bão, đi qua những đời người. Để cái chum bạc cũng như một lời nhắc của ông tôi trở thành bất tử. Để con cháu sau này biết quý những giọt mồ hôi…

Kiều Duy Khánh (Sơn La)