Bài dự thi: GIA ĐÌNH CỦA TÔI 2020 – “Nhớ lắm hũ mắm cà của mẹ”

Nhà tôi nằm ở vùng thấp trũng thuộc huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Dân làng bảo: “Tháng 7 nước chảy qua bờ” là mang theo nỗi sợ hãi của người dân khi mùa mưa bão về. Có được tận mắt chứng kiến cảnh xơ xác, tiêu điều và mất mát của làng quê tôi sau những trận bão lụt, tôi mới hiểu hết vì sao người dân quê tôi lại có cái lo lắng thường trực ấy mỗi khi mùa bão lụt về. Tôi đã lớn lên trên mảnh đất Quảng Trị, đi qua không biết bao nhiêu ngày mưa bão, nên vừa nhớ vừa yêu thương da diết nơi này. Năm nào dải đất miền Trung nói chung và Quảng Trị nói riêng phải oằn mình hứng chịu biết bao nỗi đau, mất mát từ thiên tai. Thương lắm Quảng Trị ơi!

Sống chung với bão lụt hằng năm nên dân làng tôi nói chung và gia đình tôi nói riêng có nhiều kinh nghiệm ứng phó. Nhớ những khi nghe đài báo bão, là mấy ngày trước đó cả nhà tôi lại tất bật chuẩn bị, mẹ đi mua thêm gạo, mì tôm, mì chính, nước mắm… nhất là mấy hũ mắm cà vì trời lụt mà được ăn cơm với mắm cà thì ngon tuyệt còn gì bằng. Từ thuở ấu thơ đến lúc trưởng thành, sự cảm nhận về bữa cơm gia đình mỗi thời khắc khác nhau, song đó luôn là những kỷ niệm đáng nhớ nhất. Ký ức về bữa cơm gia đình trong tôi thường gắn với hình ảnh mẹ lui cui trong bếp lửa, với mùi khói rơm rạ bốc lên bay lơ lửng trên không trung.

Mẹ tôi là một người phụ nữ đảm đang, tháo vát. Bất kể việc gì liên quan đến trồng trọt và chăn nuôi việc gì bà cũng chu toàn, khéo tay. Vốn người hay lo, lại bị sợ chồng con đói mỗi khi mùa mưa bão đến nên mẹ thường chuẩn bị mấy thẩu mắm nào là mắm đu đủ, mắm thính, mắm dưa… Trong mấy món mắm đó tôi thích nhất là món mắm cà mà tôi thường gọi món ăn ngày lụt.

Ca dao có câu “Tháng chạp là tháng trồng khoai, tháng giêng trồng đậu, tháng hai trồng cà”. Ra giêng, khi đất đã tơi xốp, mẹ lấy gói hạt cà giống treo trên gác bếp ra ươm. Khi cà đủ 4 lá, mẹ mới cuốc đất, làm luống rồi chọn lựa những cây tốt đem trồng. Nhờ mẹ chăm tưới nước, lại vun xới gốc cẩn thận nên chưa đầy 3 tháng sau cà trổ hoa chi chít rồi kết trái, cho thu hoạch. Những quả nào còn non mẹ đem vô hấp cơm sau đó sắm nước mắm ăn thật ngon. Còn những quả cà chuẩn bị vào độ già, thận trọng hái giữ nguyên cuống rồi cắt thành từng miếng như miếng cau đem trải trên chiếc trẹt phơi nắng cho héo. Còn làm mắm là phương án bảo quản cà hữu hiệu nhất, có thể để được vài ba tháng. Hơn nữa đây lại cách chế biến cà ngon nhất vì hòa trộn bên trong miếng cà giòn rụm đậm đà còn có thêm vị ngọt thơm của cá biển kèm vị cay của ớt trái đã phơi héo.

Muốn mắm cà ngon đúng điệu thì mẹ làm như sau: cà sau khi phơi héo thì ngâm vào thau nước muối loãng vài tiếng để giảm độ hăng chát, rồi vớt ra để ráo. Còn cá được sử dụng làm mắm thường là cá trích, hoặc cá nục vẫn đang còn tươi rói. Sau đó rửa sạch và cho vào chum, ướp muối với công thức “3 kg cá 1kg muối’, rồi trộn cà và ớt tươi đã phơi héo. Cuối cùng mang ra phơi nắng, dầm sương. Để chừng tháng thì có món mắm cà thơm ngon, đậm vị.

Trận lụt năm 1999, cả nhà tôi chỉ ăn cơm với mắm cà thế nhưng ai cũng tấm tắc khen ngon, không ngán, ngon chi lạ. Sự háo hức hít hà của mấy chị em tôi hồi nhỏ khi mẹ bưng nồi cơm ra, mùi mắm cà sộc lên mũi thật hấp dẫn. Bữa cơm đạm bạc nhưng đông đủ con cái, chuyện trò rôm rả, mẹ hỏi han và khuyên bảo dặn dò chị em tôi đủ thứ chuyện. Nhớ nhất vẫn là bữa cơm tối, cả nhà xúm xít nhau quanh cây đèn dầu vì lụt thường mất điện, ngồi trên cái gác gỗ chống lụt ăn cơm nhìn xuống dưới là nước bì bõm trông thật thú vị. Những bữa cơm gia đình ngày ấy lúc nào cũng thật ngon, thật vui, cho dù mâm cơm chỉ có với mắm cà… Tiếc rằng thời đó công nghệ thông tin chưa phổ biến như bây giờ nên tôi không thể chụp ảnh lại, mà chỉ vẽ lại vào quyển sổ làm kỷ niệm.

Những mùa lụt năm ấy, những hũ mắm cà của mẹ đã giúp gia đình tôi đỡ chật vật vượt qua mấy ngày bão lụt. Vị mặn mòi, ngọt thơm của cá quện trong miếng cà giòn sựt, đan hòa vị cay của ớt đã khiến những bữa cơm độn khoai sắn dường như ngon hơn bình thường. Chất chứa sâu trong những cung vị dung dị ấy còn là tình mẫu tử bao la và tình cảm gia đình ấm áp.

Giờ đây giữa cuộc sống mưu sinh hối hả, nhộn nhịp, bon chen khiến con người ta sống trở nên gấp gáp liền tìm đến các quán ăn, nhà hàng. Mỗi lần ăn dĩa cơm bụi tôi hồi tưởng lại ngày thơ bé, nhớ đến món mắm cà mà năm xưa mẹ làm cho cả nhà ăn vào mùa mưa bão, lụt lội hay chị em tôi lót dạ buổi sáng đến trường. Hai mí mắt tôi chợt ươn ướt, nhớ mẹ, nhớ quê nhà, nhớ món mắm cà của những năm tháng còn nghèo nàn đã góp phần nuôi chị em tôi khôn lớn từng ngày.

Lê Thị Thu Thanh (Quảng Trị)